इमरान खानको गिरफ्तारी र पाकिस्तानको अन्त्यहीन राजनीतिक ‘थ्रिलर’

एजेन्सी – पछिल्ला केही महिनादेखि पाकिस्तानको राजनीति हृदयविदारक ‘थ्रिलर’ फिल्मजस्तै चलिरहेको छ । तत्कालीन सरकारको कार्यकाल सकिएपछि सायद यो समस्या पनि हट्ने अपेक्षा गरिएको थियो ।

सोचिएको थियो-नयाँ निर्वाचन, नयाँ संसद र व्यवस्थापिकाको साथ, देशमा नयाँ सरकार गठन हुनेछ, त्यसैले नयाँ सुरुवात गर्नेछ र पाकिस्तानलाई वर्तमान राजनीतिक दलदल र आर्थिक उथलपुथलबाट बाहिर निकाल्नेछ ।

तर, अहिले प्रधानमन्त्री सेहबाज शरीफ नेतृत्वको गठबन्धन सरकारको कार्यकाल सकिनै लाग्दा पाकिस्तानमा लोकतन्त्रको अर्को परीक्षा सुरु हुन लागेको देखिन्छ । महिनौंको अड्कलबाजी र राजनीतिक चलखेलपछि एउटा कुरा अहिले स्पष्ट भइसकेको छ कि पाकिस्तानमा यसवर्ष आम निर्वाचन हुन सम्भव छैन । जबकी पाकिस्तानको संविधानमा संसद (राष्ट्रिय सभा) र प्रदेश सभाहरू विघटन भएको ९० दिनभित्र निर्वाचन गरिसक्नुपर्ने शर्त छ ।

चुनाव स्थगित गर्ने कानुनी बाटो

यस्तो अवस्थामा पाकिस्तानमा नोभेम्बरमा आम चुनाव हुने अपेक्षा गरिएको थियो । तर, राष्ट्रियसभा विघटन हुनुअघि नै निर्वाचन ढिलो भइसकेको हल्लाले तातेको थियो । र, अन्ततः, शेहबाज शरिफको नेतृत्वमा रहेको वर्तमान सरकारले आफ्नो कार्यकाल सकिन एक साताअघि चुनावलाई थप केही साताका लागि स्थगित गर्ने कानुनी बाटो फेला पारेको छ।

पाकिस्तानका वरिष्ठ मिडिया एंकर आदिल शाहजेबले चुनावबारे अविश्वास र अड्कलबाजीबारे भने, ‘सत्ताको करिडोरमा लामो समयदेखि हल्लाले बजार तताएको छ । मन्त्रिपरिषद्का वरिष्ठ मन्त्रीहरूले पनि हामी पत्रकार र एङ्करहरूलाई समयमै चुनाव हुन्छ कि हुँदैन भनेर सोधिरहेका छन्। यो त समयमै निर्वाचन नहुने भित्तामा लेखिएकोजस्तै भयो।’

शाहजेबले भने, ‘संविधानले तोकेको ९० दिनभित्र निर्वाचन हुन्छ भन्नेमा कोही ढुक्क छैनन्, तर अहिले तस्विर अलिकति प्रष्ट भएको छ, अब पाँच–छ महिनाभित्र निर्वाचन हुन्छ ।’ आदिल शाहजेबको यो भविष्यवाणी हालैका केही घटनाहरूमा आधारित छ । सत्ता छोड्नु केही दिनअघि, शहबाज सरिफ नेतृत्वको गठबन्धन सरकारले हालै गरिएको डिजिटल जनगणनालाई अनुमोदन गरेको छ।

यसको अर्थ निर्वाचन हुनुअघि मुलुकको नयाँ जनसङ्ख्याको तथ्याङ्कअनुसार निर्वाचन क्षेत्रको पुनर्संरचना गर्नुपर्ने हुन्छ । र, नयाँ मतदाता नामावली पनि तयार गर्नुपर्नेछ । त्यसैले सरकारले आगामी नोभेम्बरमा हुनुपर्ने निर्वाचनलाई थप केही साता सार्ने कानुनी बाटो खोजेको छ ।

तर, यदि पाकिस्तानको चुनाव त्यसभन्दा बढीका लागि स्थगित भयो भने, देशको राजनीति उथलपुथलले भरिएको नयाँ चरणमा प्रवेश गर्नेछ। र, स्थिति राजनीतिज्ञहरूको हातबाट बाहिर जाने डर छ।

के निर्वाचन अनिश्चितकालका लागि स्थगित गर्न सकिन्छ ?

पाकिस्तानको उथलपुथलपूर्ण इतिहासलाई हेर्दा निर्वाचन अनिश्चितकालका लागि स्थगित हुने सम्भावनालाई पूर्ण रूपमा नकार्न सकिँदैन ।

सन् १९७९ मा सैन्य तानाशाह जिया उल हक र १९९९ मा जनरल परवेज मुसर्रफले निर्वाचित सरकारलाई ध्वस्त पार्दा दुवै जनरलले जतिसक्दो चाँडो निर्वाचन गराउने र सरकारको लगाम जनताबाट निर्वाचित नेताहरुको हातमा दिने वाचा गरेका थिए ।

तर, जतिसक्दो चाँडो निर्वाचन गराउने र आम जनताका प्रतिनिधिलाई सत्ताको लगाम सुम्पने त्यो वाचा पूरा हुन सकेन । दुवै सैनिक शासक आफैं लामो समयसम्म सत्तामा रहे । तर, वरिष्ठ पत्रकार हमिद मिर यसपटकको निर्वाचन २०२४ को फेब्रुअरी–मार्चभन्दा पर सार्न नसकिने बताउँछन् ।

हामिद मिर भन्छन्, ‘यसको प्राविधिक कारण छ। मार्च महिनामा पाकिस्तानको संसदको माथिल्लो सदन अर्थात् सिनेटका आधा सदस्यको कार्यकाल सकिँदैछ। जसमा अध्यक्ष र उपसभामुख पनि पर्छन्। पाकिस्तानका वर्तमान राष्ट्रपति आरिफ अल्वीको कार्यकाल पनि अर्को महिना सकिँदैछ।’

‘सिनेटका सदस्यहरु राष्ट्रिय सभाका सदस्य र प्रदेशका सांसदमार्फत संयुक्त रुपमा निर्वाचित हुन्छन् । यस्तो अवस्थामा कामचलाउ सरकारले यी नियुक्ति गर्दा अस्थिरता निम्त्याउन सक्छ । किनकी यी सबै नियुक्ति सही ढंगले निर्वाचित वैधानिक सरकारले मात्र गर्न सक्छ, यस्तो अवस्थामा फेब्रुअरी–मार्चसम्मको निर्वाचन सार्ने सम्भावना लगभग शून्य छ ।’

विज्ञहरूका अनुसार पाकिस्तानको वर्तमान परिस्थितिमा इमरान विरोधी पाकिस्तान डेमोक्रेटिक मुभमेन्ट (पीडीएम) ले चुनाव सार्ने इच्छा खुलेर व्यक्त गरेको छ।

त्यही बेला पाकिस्तानको शक्तिशाली सेनाले पनि इशारामा यस्तो धारणा व्यक्त गरेको थियो । पीडीएममा संलग्न दलहरू यसकारण चुनाव स्थगित गर्न चाहन्छन् कि उनीहरूको सरकारको आर्थिक रेकर्ड निकै खराब छ।

जनतामाझ इमरान खानको लोकप्रियता

लगातारको मुद्रास्फीतिका कारण जनता पीडीएम र यसमा संलग्न दलहरूप्रति अत्यन्तै आक्रोशित छन् । यस्तो अवस्थामा समयमै निर्वाचन भयो भने जनताले आफूमाथि आक्रोश पोख्ने उनीहरुका नेताहरुको विश्वास छ ।

यसले उनीहरुको चुनावी अभियानमा निकै नराम्रो असर पार्नेछ । र, उनीहरूले आफ्नो बाँकी रहेको राजनीतिक भूमि पनि गुमाउनेछन्। अर्कोतर्फ, पूर्व प्रधानमन्त्री इमरान खान अझैं पनि जनतामाझ लोकप्रिय छन्। त्यसमा पक्कै कमी आएको छ । तर, अब जेल सजाय सुनाउँदा इमरान खानप्रति जनताको सहानुभूति उत्पन्न हुनसक्छ ।

यदि समयमै चुनाव भयो भने, इमरानप्रतिको यो सहानुभूति आफ्नो पार्टी तहरीक–ए–इन्साफलाई सत्तामा फिर्ता ल्याउन भोटमा परिणत हुन सक्छ। पाकिस्तानका राजनीतिक विज्ञहरूका अनुसार न त सत्ताधारी पीडीएम र न त शक्तिशाली सेनाले इमरानको सत्तामा पुनरागमनलाई स्वीकार गर्छन् । तर, कुनै समय उनै आर्मी जनरल इमरान खानका कट्टर समर्थक थिए । तर, अहिले सेना र इमरान खानबीचको सम्बन्ध निकै खराब भइसकेको छ ।

नवाज शरीफको स्वदेश फिर्ती ?

प्रधानमन्त्री शहबाज शरीफको पार्टी पाकिस्तान मुस्लिम लिग–नवाज अर्को कारणले पनि चुनाव स्थगित गर्न चाहन्छ। पार्टीले चाहन्छ कि आफ्ना निर्वासित नेता नवाज शरीफलाई स्वदेश फर्काउने पर्याप्त अवसर पाइयोस् ।

नवाज सरिफ हाल लण्डनमा बस्दै आएका छन् । उनलाई अदालतले सजाय सुनाएको थियो, त्यसपछि नवाजलाई राजनीतिमा आजीवन प्रतिबन्ध लगाइएको थियो। र, मुस्लिम लिग–नवाजले खुलेआम वर्तमान प्रधानन्यायाधीश उमर अता बन्डियाललाई इमरान खानको समर्थक भएको आरोप लगाएका छन् । त्यसैले पार्टी न्यायधीश बन्दियालको अवकाश पर्खिरहेको छ ।

उनको कार्यकाल पनि सेप्टेम्बरमा सकिँदैछ । त्यसपछि मुस्लिम लिगले नवाज शरीफलाई स्वदेश फर्कने कानुनी बाटो खोल्ने छ । जनगणनालाई अनुमोदन गरेर पाकिस्तान मुस्लिम लिग–नवाजले संविधानको दायराभित्र रहेर केही छुट पाएको छ । तर, गठबन्धनमा रहेका अन्य दल पनि निर्वाचन अनिश्चितकालका लागि सार्न सहमत हुन्छन् कि हुँदैनन् भन्ने मूल प्रश्न छ । आदिल शाहजेब भन्छन् कि पीडीएममा संलग्न अन्य दलहरू यसका लागि तयार हुनेछैनन्।

इमरान खानका लागि कानुनी लडाइँ

शाहबाज शरीफको सरकार सत्ताबाट बाहिर हुनुभन्दा एक हप्ता अघि, पूर्व प्रधानमन्त्री इमरान खानलाई तोशाखाना मुद्दामा दोषी ठहर गरिएको थियो, र गिरफ्तार गरिएको थियो। इमरानले सरकारी उपहारको सही हिसाब नदिएको अपराध प्रमाणित भयो।

तर, इमरान खानको पार्टी पाकिस्तान तहरीक–ए–इन्साफले इमरान खानलाई राजनीतिक शत्रुहरूको शासारामा राजनीतिक क्षेत्रबाट हटाएको विश्वास गर्छ। अर्कोतर्फ, राजनीतिक विपक्षीहरूले इमरान खानलाई आफ्नो कर्मको सजाय पाएको बताउँछन्।

पूर्व प्रधानमन्त्री नवाज शरीफले सन् २०१८ मा भएको पछिल्लो आम निर्वाचनमा भाग लिन सकेनन् र उनले आफ्नो पार्टी पाकिस्तान मुस्लिम लिग–नवाजको नेतृत्व गर्न सकेनन् । किनभने, उनलाई कारबाही गरियो र राजनीतिको लागि अयोग्य घोषित गरियो। अब पाँच वर्षपछिको इतिहास दोहोरिने देखिन्छ ।

इमरान खानका लागि कानुनी लडाइँ निकै जटिल र लामो छ । उनीविरुद्ध करिब दुई सय मुद्दा दर्ता भएका छन् । र, अहिले एउटा मुद्दामा सजाय पनि भएको छ ।

अन्य धेरै विश्लेषकहरू जस्तै, आदिल शाहजेबले पनि इमरान खान अर्को चुनावको दौडबाट बाहिर भएको महसुस गर्छन्।

उनी भन्छन्, ‘तोषाखाना बाहेक इमरान विरुद्ध धेरै मुद्दा दर्ता छन्। मलाई लाग्दैन कि इमरानले चुनाव हुँदा पनि त्यसमा भाग लिन सक्नेछन्। दोषी ठहरिएपछि इमरानले आफ्नो पार्टीको नेतृत्व गर्न सक्दैनन्। सायद पार्टीको चुनाव चिन्ह पनि उनको हातबाट फुस्किनेछ ।’

पाकिस्तानको वर्तमान अवस्थालाई संक्षेप गर्दै प्रख्यात विश्लेषक जाहिद हुसेनले अंग्रेजी अखबार डनमा आफ्नो विश्लेषणमा लेखेका छन्, ‘शासनमा सुरक्षा संयन्त्र र मुठीभर कुलीन वर्गको प्रभुत्व रहेकोले पाकिस्तानले राजनीतिक र आर्थिक स्थिरता हासिल गर्न सक्ने धेरै आशा छैन।’

‘आज जसरी शक्तिको खेल खेलिरहेको छ, त्यसलाई हेर्दा निर्वाचनपछिको पाकिस्तान अस्थिरताको दलदलमा डुब्ने खतरा छ।’