इरानले यसरी लिन सक्छ अमेरिकी आक्रमणको बदला

एजेन्सी – इजरायल र इरान बीचको द्वन्द्व दोस्रो हप्तामा प्रवेश गरेको छ र अमेरिकाले इरानको सबैभन्दा सुरक्षित सुविधा फोर्डोसहित प्रमुख आणविक केन्द्रहरूमा आक्रमण गरेर इरानलाई अस्थिर बनाएको छ।

राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पले इरानको भूमिगत फोर्डो आणविक केन्द्रमा विशाल ‘म्यासिभ अर्डनेन्स पेनिट्रेटर बम’ (१३,६०० किलोग्राम) खसाल्ने अधिकार दिए, जसले नातान्ज र इस्फहानलाई पनि निशाना बनायो ।

राष्ट्रपति ट्रम्पले तीनवटै आणविक सुविधाहरू ‘पूर्ण रूपमा ध्वस्त’ भएको घोषणा गरेका छन् र यदि इरानले बदला लियो भने ‘धेरै शक्तिशाली’ आक्रमण गरिने चेतावनी दिएका छन्। इरानका सर्वोच्च नेता अयातुल्लाह अली खामेनीले पहिले नै अमेरिकालाई युद्धमा संलग्न भएमा ‘अपूरणीय क्षति’ हुने चेतावनी दिइसकेका छन् र इरानले सबै विकल्पहरू विचार गरिरहेको छ।

अमेरिकी अड्डाहरूमा आक्रमण

इरानले अमेरिकाको कुनै पनि आक्रमण उसको हितलाई खतरामा पार्न सक्ने चेतावनी दिएको थियो । आणविक केन्द्रमा भएको आक्रमणपछि इरानको इभुल्स्नरी गार्ड्सले पछिल्लो कदमप्रति अमेरिकाले पछुताउने प्रतिक्रिया दिएको छ । गार्ड्सले सजिलैसँग आक्रमण गर्न सकिने अमेरिका सम्बन्धित केन्द्रहरुको सूची समेत जारी गरेको छ ।

इराक, बहराइन, कतार, संयुक्त अरब इमिरेट्स, साउदी अरब, कुवेत, जोर्डन, सिरियामा अमेरिकाको सैन्य अड्डा छन् । यी सबै क्षेत्रमा इरानले ब्यालेस्टिक मिसाइल प्रहार गर्न सक्छ । कतारमा रहेको विशाल अल–उदैद एयर बेश र बहराइनमा रहेको नौसैनिक अड्डामा अमेरिकाको पाँचौ सैनिक दल तैनाथ छन् ।

इरानले शिर्ष कमान्डर कासिम सुलेमानीको हत्याको बदला लिन यसअघि इराकमा रहेको अमेरिकी सैन्य अड्डा अल असद एयरबेसमा आक्रमण गरेको थियो ।

उक्त आक्रमणमा मानवीय क्षति नभएपनि सैन्य अड्डामा ठूलो क्षति भएको थियो । सुलेमानी हत्याको आदेशपछि ट्रम्पले नै दिएका थिए । इरानले पछिल्लो अमेरिकी आक्रमणको पनि त्यस्तै किसिमले प्रतिवाद गर्न सक्ने अनुमान गरिएको छ ।

बढ्दो तनावका कारण इरानसँग गुमाउन केही बाँकी नरहने स्थितिमा उसले दूतावासदेखि अमेरिकी गैर सैन्य ठाउँमा पनि आक्रमण गर्न सक्ने खतरा छ ।

होर्मुज जलडमरू बन्दको चेतावनी

इरानका राजनेता र सैन्य अधिकारीले होर्मुज स्ट्रेट बन्द गर्ने धम्की दिँदै आएका छन् । पश्चिमी देशसँग तनाव बढेका बेला इरानले यही कुरा दोहोर्‍याउने गरेको छ ।

फारसको खाडीदेखि ओमानको खाडीसम्म पर्ने होर्मुज स्ट्रेट साँघुरो समून्द्री मार्ग हो । ३४ किलोमिटर साँघुरो समून्द्री क्षेत्र र जम्मा ३ किलोमिटर लामो जहाज चल्ने मार्ग भएकाले यहाँको पूरै क्षेत्रमा इरानको नियन्त्रण छ ।

मध्यपूर्वका देशबाट विश्वभर ढुवानी हुने कूल तेलको पाँचौ हिस्सा अर्थात् अर्थात् हरेक पाँच लिटर मध्ये एक लिटर तेल यसै क्षेत्र ढुवानी हुन्छ ।

हरेक महिना यो समून्द्री मार्ग हुँदै ३ हजार भन्दा बढी तेल र ग्यासका जहाज जान्छन् । इरानको संसदले होर्मुज स्ट्रेट बन्द गर्नुपर्ने निर्णय गरेको छ । तर, यसको अन्तिम निर्णयको अधिकार सर्वोच्च नेता खामेनीलाई दिइएको छ । होर्मुज स्ट्रेट बन्द भए विश्वभरकै तेल बजार र अर्थव्यवस्थामा असर पर्ने विज्ञहरु बताउँछन् ।

विशेषज्ञहरुका अनुसार होर्मुज स्ट्रेट बन्द हुँदा अन्तर्राष्ट्रिय तेल आपूर्तिको झण्डै २० प्रतिशत हिस्सा प्रभावित हुनसक्छ । होर्मुजलाई बारुदी सुरुङ, क्रुज मिसाइल र तटीय सुरक्षाका साथ आक्रमणयुक्त डुंगा प्रयोग गरेर इरानले ठप्प पार्न सक्छ । इरानको रिभुल्स्नरी गार्ड्सले हालैका वर्षमा होर्मुजलाई लिएर आक्रमणको पूर्व तयारी गरेको बताइन्छ ।

तर, होर्मुज स्ट्रेट बन्द गर्दा इरान स्वयंलाई पनि घाटा हुने बताइन्छ । चीन, इरानको सबभन्दा ठूलो तेल ब्यापारको साझेदार हो । होर्मुज बन्द हुँदा इरानकै लागि पनि व्यापारिक समीकरण जटिल हुनसक्छ ।

इरानले लाल सागर र फारसको खाडीमा पहिले पनि ड्रोन, मिसाइल र बारुदी सुरुङबाट जहाजहरुमाथि आक्रमण गरेको थियो ।

पछिल्लो अमेरिकी आक्रमणपछि इरानले साउदी अरब, यूएई जस्ता नजिक देशहरुमा टयाकंर, बन्दरगाह, तेल प्रशोधन केन्द्रहरुमा शक्तिशाली आक्रमण गर्न सक्ने आकलन गरिएको छ ।

जसले विश्वकै तेल बजारलाई प्रभावित पार्न सक्छ । ट्रम्पको आदेशपछि इरानका नेताहरुले साउदी अरबको उर्जा संयन्त्रलाई निसाना बनाउने समेत बयान दिएका छन् ।

इजरायलसँगको युद्ध र अमेरिकाको हस्तक्षेपपछि कठिन परिस्थितिको बेल इरानको लागि लडाकुहरूको समूहहरू उपयोगी मित्र साबित हुन सक्छन्।

यदि तिनीहरूले इरानसँगै अमेरिकी अड्डाहरू र आपूर्ति मार्गहरूमा आक्रमण गरे भने, आक्रमण सानो हुन सक्छ तर, स्थिति अमेरिकाको लागि चिन्ताजनक हुनेछ।

इरानले धेरै वर्षदेखि यी समूहहरूलाई पैसा र हतियार दिएको छ, तर यतिबेला ती समूहहरू कुनै पनि गम्भीर लडाईमा सामेल हुने स्थितिमा देखिँदैनन्।

अक्टोबर २०२३ देखि नोभेम्बर २०२४ सम्म इजरायलसँगको युद्धमा हिजबुल्लाह कमजोर भएको छ। यसले केवल परिस्थितिको निगरानी गरिरहेको छ र इरानी सेनालाई कुनै प्रत्यक्ष सहयोगको वाचा गरेको छैन।

हिजबुल्लाह लेबनानी सरकार र मिडियाबाट हतियार त्याग्न र देशको पुनर्निर्माण र आर्थिक संकट समाधान गर्न सहयोग गर्न दबाबमा छ।

यमनका हुथी विद्रोहीहरूले पनि यस युद्धको समयमा इजरायलमाथि आक्रमण बढाएका छैनन्। यद्यपि, हालैका अमेरिकी आक्रमणहरू अघि र पछि, तिनीहरूले लाल सागरमा अमेरिकी जहाजहरूलाई लक्षित गर्ने धम्की दिएका थिए। यदि तिनीहरूले त्यसो गरे भने, यसले मेमा अमेरिकासँग भएको सम्झौताको उल्लंघन गर्नेछ।

इराकले पनि अहिलेसम्म अमेरिकालाई चेतावनी दिएर मात्र इरानलाई समर्थन गरेको छ। सिरियामा पनि, इरानको सहयोगी बशर अल(असदको पतन पछि दमास्कस सरकार र प्रोक्सी समूहहरूको समर्थन घटेको छ।

तैपनि, यदि इरानको ४६ वर्ष पुरानो शासनलाई खतरामा पार्ने ठूलो द्वन्द्व सुरु भयो भने, इरानले आफ्ना क्षेत्रीय सहयोगीहरूबाट केही स्तरको गतिविधिको अपेक्षा गर्नेछ। यो उनीहरूको शक्ति र स्रोतहरूमा निर्भर हुनेछ।

प्रोक्सी कार्ड

इजरायलसँगको युद्ध र अमेरिकाको हस्तक्षेपपछि कठिन परिस्थितिको बेल इरानको लागि लडाकुहरूको समूहहरू उपयोगी मित्र साबित हुन सक्छन्।

यदि तिनीहरूले इरानसँगै अमेरिकी अड्डाहरू र आपूर्ति मार्गहरूमा आक्रमण गरे भने, आक्रमण सानो हुन सक्छ तर, स्थिति अमेरिकाको लागि चिन्ताजनक हुनेछ।

इरानले धेरै वर्षदेखि यी समूहहरूलाई पैसा र हतियार दिएको छ, तर यतिबेला ती समूहहरू कुनै पनि गम्भीर लडाईमा सामेल हुने स्थितिमा देखिँदैनन्।

अक्टोबर २०२३ देखि नोभेम्बर २०२४ सम्म इजरायलसँगको युद्धमा हिजबुल्लाह कमजोर भएको छ। यसले केवल परिस्थितिको निगरानी गरिरहेको छ र इरानी सेनालाई कुनै प्रत्यक्ष सहयोगको वाचा गरेको छैन।

हिजबुल्लाह लेबनानी सरकार र मिडियाबाट हतियार त्याग्न र देशको पुनर्निर्माण र आर्थिक संकट समाधान गर्न सहयोग गर्न दबाबमा छ।

यमनका हुथी विद्रोहीहरूले पनि यस युद्धको समयमा इजरायलमाथि आक्रमण बढाएका छैनन्। यद्यपि, हालैका अमेरिकी आक्रमणहरू अघि र पछि, तिनीहरूले लाल सागरमा अमेरिकी जहाजहरूलाई लक्षित गर्ने धम्की दिएका थिए। यदि तिनीहरूले त्यसो गरे भने, यसले मेमा अमेरिकासँग भएको सम्झौताको उल्लंघन गर्नेछ।

इराकले पनि अहिलेसम्म अमेरिकालाई चेतावनी दिएर मात्र इरानलाई समर्थन गरेको छ। सिरियामा पनि, इरानको सहयोगी बशर अल(असदको पतन पछि दमास्कस सरकार र प्रोक्सी समूहहरूको समर्थन घटेको छ।

तैपनि, यदि इरानको ४६ वर्ष पुरानो शासनलाई खतरामा पार्ने ठूलो द्वन्द्व सुरु भयो भने, इरानले आफ्ना क्षेत्रीय सहयोगीहरूबाट केही स्तरको गतिविधिको अपेक्षा गर्नेछ। यो उनीहरूको शक्ति र स्रोतहरूमा निर्भर हुनेछ।

जोखिम आँकलन

इजरायलसँगको द्वन्द्वमा इरानले इजरायली शहरहरू र सैन्य अड्डाहरूमा धेरै क्षेप्यास्त्र प्रहार गर्‍यो तर अमेरिकाले प्रत्यक्ष आक्रमण गर्ने कुनै पनि कदम नचाल्ने कुरामा पूर्ण ध्यान दियो।

यदि यो युद्ध यसरी नै जारी रह्यो भने इरानले इजरायलमा प्रहार गर्ने क्षेप्यास्त्रहरूको संख्या घटाउनुपर्ने हुन सक्छ। पहिलो दिन उसले १५० क्षेप्यास्त्र प्रहार गर्‍यो तर अब यो प्रति दिन लगभग ३० मा झरेको छ।

क्षेप्यास्त्रहरूको घट्दो संख्याले देखाउँछ कि यदि युद्ध लामो समयसम्म जारी रह्यो भने, इरानको शक्ति घट्नेछ। बदलाको कारणले गर्दा, इरान एकैसाथ दुई मोर्चामा युद्धमा फस्न सक्छ– एकातिर इजरायल र अर्कोतिर अमेरिका। यसमा, अमेरिकाको आक्रमण धेरै बलियो हुन सक्छ र यसले इरानी सरकारलाई गम्भीर समस्यामा पार्न सक्छ।

अब जब इरानले विकल्पहरू विचार गरिरहेको छ, उसले यो पनि सोचिरहेको छ कि अमेरिकासँग प्रत्यक्ष लडाई यसको लागि धेरै गम्भीर र यसको अस्तित्वको लागि खतरनाक हुन सक्छ ।

बीबीसी