आत्मविश्वासले यसरी बढाउँछ शारीरिक र मानिसक अवस्था

एजेन्सी – ‘म क्यान्सरको शिकार भएको थाहा पाउने बित्तिकै मेरो दिमाग केही सेकेन्डका लागि शून्य भयो । तर, अर्को क्षणमै मैँले यो घातक रोगबाट जतिसक्दो चाँडो छुटकारा पाउने निर्णय गरें।’ दिल्लीसँगै रहेको गाजियाबाद क्षेत्रमा बस्ने अनिता शर्माको भनाई हो यो ।

आफूलाई स्तन क्यान्सर भएको थाहा पाएपछि अलिकति स्तब्ध भएको उनी बताउँछिन् । उनका अनुसार उनको परिवारको अवस्था झनै नाजुक थियो । उनले भनिन्, ‘त्यसपछि मैँले यो कुरा छोड्ने छैन भन्ने निर्णय गरें । एक हप्ता पछि, मैँले मेरो शल्यक्रिया गरें र म कुनै गम्भीर रोगबाट पीडित छु भन्ने सोचाइलाई कहिल्यै हावी हुन दिइनँ ।’

अनिताको शल्यक्रिया सन् २०१३ मा भएको थियो । उनी अहिले सामान्य जीवन बिताइरहेकी छन् । साथै उनले मानिसहरूलाई सकारात्मक सोच राख्न प्रेरित पनि गरिरहेकी छिन् । उनी नियमित व्यायाम मात्र गर्दिनन्, मानिसहरूलाई योग र ध्यान समेत सिकाउँछिन्।

योग और मेडिटेशनको  महत्व

अनिता शर्माको इच्छाशक्तिले उनलाई कहिल्यै कमजोर हुन दिएन । उनलाई थाहा थियो कि उनको रोग चुनौतीपूर्ण थियो तर उनी आफ्नो विश्वासले यसलाई सजिलैसँग सामना गर्न सक्षम भइन् । आफुमा विश्वास भए शारीरिक र मानसिक रुपमा बलियो बन्न सकिने विज्ञहरु बताउँछन् ।

यस कुरालाई अगाडि बढाउँदै मिसिसिपी स्टेट युनिभर्सिटीको एक्सरसाइज फिजियोलोजी विभागसँग सम्बद्ध डा. जाचरी एम. गिलेन भन्छन् कि आत्मविश्वासले आफूलाई उत्प्रेरित गर्न मद्दत गर्छ र यसले सकारात्मक प्रभाव पार्छ।

बीबीसी रिल्ससँग कुरा गर्दै डा जकारी एम गिलेन भन्छन्, ‘यसले शक्तिको अनुभूति बढाउने इपिनेफ्राइन, एड्रेनालाईन र नोराड्रेनालाईन हर्मोनको स्तरमा ठूलो वृद्धि गर्छ।’

डा. गिलेनका अनुसार, ‘यदि तपाईं पूर्ण आत्मविश्वासका साथ व्यायाम गर्नुहुन्छ भने, मांसपेशीको बल उल्लेखनीय रूपमा वृद्धि गर्न सकिन्छ। खेलाडीहरूको बलियोपनको वास्तविक रहस्य यही हो।’

उनी भन्छन्, ‘मांशपेशी जति ठूलो हुन्छ, शरीर त्यति नै बलियो हुन्छ । खेलाडीको मांसपेशीको आकार जति ठूलो हुन्छ। ऊ त्यति नै शक्तिशाली हुन्छ ।’

सकारात्मक सोच र आफैमाथिको विश्वास किन जरुरी छ ?

डा. जाचरी एम. गिलेनका अनुसार ‘मांसपेशीहरु शरीरको आवश्यकता अनुसार आफ्नो भूमिका निर्धारण गर्न सक्षम हुन्छन्। साधारण मानिसले खेलाडीको रूपमा उत्कृष्ट प्रदर्शन गर्न सक्षम नहुन सक्छ, तर ऊ बलियो बन्न सक्छ र लगातार आफ्नो प्रदर्शन सुधार गर्न सक्छ। साथसाथै, सकारात्मक सोचले पनि तपाईलाई आफ्नो लक्ष्यमा केन्द्रित गर्न सहयोगी साबित हुन्छ।

अनिता शर्माको हकमा प्रष्ट देखिन्छ । उपचारका क्रममा उनको दाहिने हातमा चोट लागेको थियो । अनिताले बीबीसीका सहकर्मी आर द्विवेदीलाई भनिन् कि केमोको क्रममा औषधिको गलत प्रयोगका कारण उनको हात एक्कासी सुन्निएको थियो र त्यसपछि तीनवटा औंलाले काम गर्न छोडेको थियो।

अनिता भन्छिन्, ‘सुरुमा यो हातले कुनै काम गर्न नसक्ने सोचेको थियो । तर उनले आशा हारिनन् र यी औंलाहरूलाई बिस्तारै घुमाइरहेकी थिइन्। अहिले पीठो मुन्दा होस् वा गह्रौं केही उठाउने होस्, यी औँलाहरू बाङ्गो हुँदाहुँदै पनि दैनिक काममा कुनै समस्या पर्दैन ।’

कहिले असहाय महसुस नगर्नुहोस्

अनिताको विश्वास छ कि मानिसले कुनै पनि परिस्थितिमा आफूलाई असहाय ठान्नु हुँदैन र आत्मविश्वास नै सबैभन्दा ठूलो शक्ति हो । यही कारणले गर्दा शल्यक्रियापछि पनि उनी पूर्ण रूपमा थाकेर ओछ्यानमा सुत्न मन पराउँदिनन् ।

अनिताले सन् २०१३ को जुलाईमा स्तन क्यान्सर भएको थाहा पाइन् र त्यसको एक सातापछि शल्यक्रिया गरिन् । शल्यक्रियाको भोलिपल्टदेखि उनले वाशरूम जान समेत कसैको सहयोग लिइनन् ।

उनी सकारात्मक सोचमा जोड दिन्छिन् । व्यायामले शरीर बलियो बनाउँछ र सकारात्मक सोचले मानसिक बल बढ्छ र हरेक कठिनाइ वा चुनौती साना देखिन्छन् ।

मनोरोगका लागि पनि प्रभावकारी हुन्छ सकारात्मक सोच

विज्ञहरुका अनुसार मानसिक समस्या धेरै गम्भीर नभएको खण्डमा योगा र व्यायामको सहयोगले धेरै हदसम्म नियन्त्रण गर्न सकिन्छ ।

देहरादूनको सरकारी दून मेडिकल कलेजका वरिष्ठ मनोचिकित्सक डा. जेएस बिष्टले भने, ‘शारीरिक तन्दुरुस्तीले मांसपेशी बलियो बनाएर शारीरिक क्षमता मात्र बढाउँदैन, मानसिक स्वास्थ्यको दृष्टिकोणले पनि यो निकै महत्त्वपूर्ण साबित हुन्छ। ।’

डा बिष्ट भन्छन्, ‘नर्वसनेस, डिप्रेसन, एन्जाइटी जस्ता मानसिक समस्याहरू हटाउन नियमित व्यायामभन्दा राम्रो अरू केही हुन सक्दैन।’

कस्तो कसरत गर्न उपयुक्त ?

मानसिक र शारीरिक स्वास्थ्यलाई छुट्टाछुट्टै हेर्न नसकिने र त्यसमा आत्मविश्वासको पनि महत्वपूर्ण भूमिका रहेको डा जेएस बिष्ट बताउँछन् ।

विश्व स्वास्थ्य संगठनको परिभाषामा पनि दुवैलाई एकअर्काका पूरक मानिन्छ । उनी भन्छन् कि धेरै मनोचिकित्सकहरूले आफ्ना बिरामीहरूलाई औषधिसँगै नियमित व्यायाम गर्न सल्लाह दिन्छन् किनभने शारीरिक रूपमा सक्रिय व्यक्तिहरूलाई मानसिक चुनौतीहरू पार गर्न सजिलो हुन्छ।

मानिस जुनसुकै उमेरमा भए पनि व्यायाम अवश्य गर्नुपर्छ किनभने यसका धेरै फाइदाहरू हुने उनीहरुको भनाइ छ ।

– व्यायाम गर्नाले मांसपेशी बलियो बनाउँछ र तिनीहरूको दक्षता बढ्छ,
– जगिङ, एरोबिक्स, डोरी जम्पिङ जस्ता नियमित गतिविधिहरू लाभदायक हुन्छन्,
– ब्याडमिन्टन, टेबलटेनिस जस्ता खेल खेल्दा शारीरिक क्षमता पनि बढ्छ,
– यदि धेरै कुरा गर्न सम्भव छैन भने, छिटो हिँड्ने प्रयास गर्न सकिन्छ,
– बुढेसकालमा स्मरणशक्ति कायम राख्न हल्का व्यायाम निकै प्रभावकारी हुन्छ ।

डा. जाचरी एम. गिलेन भन्छन्, ‘यदि तपाईंमा आत्मविश्वास छ भने, तपाईंले आफ्नो मांसपेशी बलियो बनाउन सक्नुहुन्छ र व्यायामको मद्दतले एथलीट जस्तै बल प्राप्त गर्न सक्नुहुन्छ । तर, यो अतिआत्मविश्वासबाट बच्न पनि धेरै महत्त्वपूर्ण छ।’

उनी भन्छन् कि व्यायाम गर्दा आफ्नो मांसपेशीको आवाजलाई बेवास्ता नगर्नुहोस्, सकेसम्म आरामसँग व्यायाम गर्नुहोस् र तौल उठाउन हतार नगर्नुहोस् । कुनै दिन कम तौल र कुनै दिन धेरै तौल उठाउने प्रयास गर्नुहोस् । यसबाट मांसपेशीले शरीरको आवश्यकतालाई सजिलैसँग मिलाउन सक्छ । उनीहरु कसरत पछि तुरुन्तै प्रोटिन खान सल्लाह दिन्छन्।